Bij Tuil heeft de Waal meer dan 1000 jaar, tot in de middeleeuwen, een grote bocht gemaakt.1 Deze werd uiteindelijk afgesloten.
Dat moet voor 1200 gebeurd zijn, want vanaf ongeveer die tijd was de Waal al aan beide kanten bedijkt2.
De afgesloten lus verlandde grotendeels. Alleen aan de westkant, langs de Buitenweg, is nog een klein deel over.
Op onderstaande luchtfoto, gemaakt voordat de ruilverkaveling uitgevoerd werd, is nog de oude loop van de rivier te zien.
De oude bedding is gemarkeerd (rode stippelijn) en daar omheen zijn nu nog herkenbare punten aangegeven.
De rode cirkel geeft aan waar Den Esch ligt.
Een afgesneden rivierbocht3
Een rivier maakt, als er geen dijken zijn, altijd bochten, hij slingert door een landschap. Die bochten worden meanders genoemd.
De stroomsnelheid in een meander is niet overal even groot. In de buitenbocht stroomt de rivier sneller dan in de binnenbocht.
In de buitenbocht schuurt het zand en grind dat in het water zit, de oever steeds verder uit (donkerbruin in de afbeelding). In de binnenbocht gebeurt het tegenovergestelde. Doordat de rivier daar langzamer stroomt, blijven grind, zand en klei juist liggen (lichtbruin in de afbeelding). De buitenbocht wordt daardoor steeds groter en de binnenbocht slibt dicht.
Uiteindelijk kan een bocht zo groot worden dat een doorbraak ontstaat en de rivier rechtdoor gaat stromen.
Een animatie van Schooltv laat zien hoe dat in zijn werk gaat.
Een nespolder
In de binnenbocht van de meander werd veel materiaal afgezet en ontstond nieuw aangeslibd land. Een aangeslibd stuk grond wordt met een oud woord een nes genoemd. Wanneer een nes gescheiden wordt van de rivier door bijvoorbeeld een kade of een dijk, ontstaat een nespolder. Zo is dat eeuwen geleden in Tuil gegaan binnen de meander.
De grond van een nespolder is vruchtbaar door de afzettingen van een mengsel van zand en klei en daardoor erg geschikt voor land- en tuinbouw.
Mogelijk is het feit dat de Tuilse nes bij het landgoed Den Esch hoorde, de verklaring voor de naam daarvan: De Nessche, Den Neys, Den Es, Den Est, Den Esch. Men nam het toendertijd niet zo nauw met de schrijfwijze.
Restant van de meander nu
Het restant van de oude Waalarm, onder de Tuilse Put. Rechts naast de zuiveringsinstallatie, het wiel de Est.
Uitsnede uit recente topografische kaart
Bronnen:
1. Berendsen, H.J.A., River courses in the Central Netherlands during the Roman Period, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
2 .Bruin de, M., Doornmalen van,S., Historische atlas van het Rivierengebied, p 10, Uitgeverij Vantilt
3. Mijn Gelderland, Meanderende rivieren, https://mijngelderland.nl/inhoud/specials/verbeelding-van-de-waal/meanderende-rivieren. Geraadpleegd op 16 februari 2020
